vātāyana: textView

1.1

1.1.1 (NS_1.1.1_1.1.4)

pramāṇaprameyasaṃśayaprayojanadṛṣṭāntasiddhāntāvayavatarkanirṇayavādajalpavitaṇḍāhetvābhāsacchalajātinigrahasthānānāṃ tattvajñānān niḥśreyasādhigamaḥ //

1.1.2

duḥkhajanmapravṛttidoṣamithyājñānām uttarottarāpāye tadanantarāpāyād apavargaḥ //

1.1.3

pratyakṣānumānopamānaśabdāḥ pramāṇāni //

1.1.4

indriyārthasannikarṣottpannaṃ jñānam avyapadeśyam avyabhicāri vyavasāyātmakaṃ pratyakṣam //

1.1.5 (NS_1.1.5_1.1.10)

atha tatpūrvakaṃ trividham anumānaṃ pūrvavac cheṣavat sāmānyato dṛṣṭaṃ ca //

1.1.6

prasiddhasādharmyāt sādhyasādhanam upamānam //

1.1.7

āptopadeśaḥ śabdaḥ //

1.1.8

sa dvividho dṛṣṭādṛṣṭārthatvāt //

1.1.9

ātmaśarīrendriyārthabuddhimanaḥpravṛttidoṣapretyabhāvaphaladuḥkhāpavargās tu prameyam //

1.1.10

icchādveṣaprayatnasukhaduḥkhajñānāny ātmano liṅgam iti //

1.1.12

ghrāṇarasanacakṣustvakśrotrāṇīndriyāṇi bhūtebhyaḥ //

1.1.13

pṛthivy āpas tejo vāyur ākāśam iti bhūtāni //

1.1.14

gandharasarūpasparśaśabdāḥ pṛthivyādiguṇās tadarthāḥ //

1.1.15

buddhir upalabdhir jñānam ity anarthāntaram //

1.1.16

yupagajjñānānutpattir manaso liṅgam //

1.1.17

pravṛttir vāgbuddhiśarīrārambhaḥ //

1.1.19

punarutpattiḥ pretyabhāvaḥ //

1.1.20

pravṛttidoṣajanito 'rthaḥ phalam //

1.1.21

bādhanālakṣaṇaṃ duḥkham //

1.1.22

tadatyantavimokṣo 'pavargaḥ //

1.1.23

samānānekadharmopapatter vipratipatter upalabdhyanupalabdhyavyavasthātaś ca viśeṣāpekṣo vimarśaḥ saṃśayaḥ //

1.1.24

yam artham adhikṛtya pravartate tat prayojanam //

1.1.25 (NS_1.1.25_1.1.29)

laukikaparīkṣakāṇāṃ yasminn arthe buddhisāmyaṃ sa dṛṣṭānataḥ //

1.1.26

tantrādhikaraṇābhyupagamasaṃsthitiḥ siddhāntaḥ //

1.1.27

sa caturvidhaḥ sarvatantrapratitantrādhikaraṇābhyupagamasaṃsthityarthāntarabhāvāt //

1.1.28

sarvatantrāviruddhas tantre 'dhikṛto 'rthaḥ sarvatantrasiddhāntaḥ //

1.1.29

samānatantrasiddhaḥ pratantrāsiddhaḥ pratitantrasiddhāntaḥ //

1.1.30 (NS_1.1.30_1.1.41)

yatsiddhāv anyaprakaraṇasiddhiḥ so 'dhikaraṇasiddhāntaḥ //

1.1.31

aparīkṣitābhyupagamāt tadviśeṣaparīkṣaṇam abhyupagamasiddhāntaḥ //

1.1.32

pratijñāhetūdāharaṇopanayanigamanāny avayavāḥ //

1.1.33

sādhyanirdeśaḥ pratijñā //

1.1.34

udāharaṇasādharmyāt sādhyasādhanaṃ hetuḥ //

1.1.35

tathā vaidharmyāt //

1.1.36

sādhyasādharmyāt taddharmabhāvī dṛṣṭānta udāharaṇam //

1.1.37

tadviparyayād vā viparītam //

1.1.38

udāharaṇāpekṣas tathety upasaṃhāro na tatheti vā sādhyasyopanayaḥ //

1.1.39

hetvapadeśāt pratijñāyāḥ punarvacanaṃ nigamanam //

1.1.40

avijñātatattve 'rthe kāraṇopapattitas tattvajñānārtham ūhas tarkaḥ //

1.1.41

vimṛśya pakṣapratipakṣābhyām arthāvadhāraṇaṃ nirṇayaḥ //

1.2

1.2.1 (NS_1.2.1_1.2.5)

pramāṇatarkasādhanopālambhaḥ siddhāntāviruddhaḥ pañcāvayavopapannaḥ pakṣapratipakṣaparigraho vādaḥ //

1.2.2

yathoktopapannaś chalajātinigrahasthānasādhanopālambho jalpaḥ //

1.2.3

sa pratipakṣasthāpanāhīno vitaṇḍā //

1.2.4

savyabhicāraviruddhaprakaraṇasamasādhyasamakālātītā hetvābhāsāḥ //

1.2.5

anaikāntikaḥ savyabhicāraḥ //

1.2.6 (NS_1.2.6_1.2.11)

siddhāntam abhyupetya tadvirodhī viruddhaḥ //

1.2.7

yasmāt prakaraṇacintā sa nirṇayārtham apadiṣṭaḥ prakaraṇasamaḥ //

1.2.8

sādhyāviśiṣṭaḥ sādhyatvāt sādhyasamaḥ //

1.2.9

kālātyayāpadiṣṭaḥ kālātītaḥ //

1.2.10

vacanavighāto 'rthavikalpopapattyā chalam //

1.2.11

tat trividhaṃ vākchalaṃ sāmānyacchalam upacāracchalam ceti //

1.2.12 (NS_1.2.12_1.2.20)

aviśeṣābhihite 'rthe vaktur abhiprāyād arthāntarakalpanā vākchalam //

1.2.13

sambhavato 'rthasyātisāmānyayogād asambhūtārthakalpanā sāmānyacchalam //

1.2.14

dharmavikalpanirdeśe 'rthasadbhāvapratiṣedha upacāracchalam //

1.2.15

vākchalam evopacāracchalaṃ tadaviśeṣāt //

1.2.16

na tadarthāntarabhāvāt //

1.2.17

aviṣeṣe vā kiñcit sādharmyād ekacchalaprasaṅaḥ //

1.2.18

sādharmyavaidharmyābhyāṃ pratyavasthānaṃ jātiḥ //

1.2.19

vipratipattir apratipattiś ca nigrahasthānam //

1.2.20

tadvikalpāj jātinigrahasthānabahutvam //

2.1

2.1.1 (NS_2.1.1_2.1.6)

samānānekadharmādhyavasāyād anyataradharmādhyavasāyād vā na saṃśayaḥ //

2.1.2

vipratipattyavyavasthādhyavasāyāc ca //

2.1.3

vipratipattau ca sampratipatteḥ //

2.1.4

avyavasthātmani vyavasthitatvāc cāvyavasthāyāḥ //

2.1.5

tathātyantasaṃśayas taddharmasātatyopapatteḥ //

2.1.6

yathoktādhyavasāyād eva tadaviśeṣāpekṣāt saṃśaye nāsaṃśayo nātyantasaṃśayo vā //

2.1.7 (NS_2.1.7_2.1.12)

yathra saṃśayas tatraivam uttarottaraprasaṅgaḥ //

2.1.8

pratyakṣādīnām aprāmāṇyaṃ traikālyāsiddheḥ //

2.1.9

pūrvaṃ hi pramāṇasiddhau nendriyārthasannikarṣāt pratyakṣotpattiḥ //

2.1.10

paścāt siddhau na pramāṇebhyaḥ prameyasiddhiḥ //

2.1.11

yugapatsiddhau pratyarthaniyatatvāt kramavṛttitvābhāvo buddhīnām //

2.1.12

traikālyāsiddheḥ pratiṣedhānupapattiḥ //

2.1.13 (NS_2.1.13_2.1.18)

sarvapramāṇapratiṣedhāc ca pratiṣedhānupapattiḥ //

2.1.14

tatprāmāṇye vā na sarvapramāṇavipratiṣedhaḥ //

2.1.15

traikālyāpratiṣedhaś ca śabdād ātodyasiddhivat tatsiddheḥ //

2.1.16

prameyā ca tulāprāmāṇyavat //

2.1.17

pramāṇataḥ siddheḥ pramāṇānāṃ pramāṇāntarasiddhiprasaṅgaḥ //

2.1.18

tadvinivṛtter vā pramāṇasiddhivat prameyasiddhiḥ //

2.1.19 (NS_2.1.19_2.1.25)

na pradīpaprakāśasiddhivat tatsiddheḥ //

2.1.20

kvacin nivṛttidarśanād anivṛttidarśanāc ca kvacid anekāntaḥ //

2.1.21

pratyakṣalakṣaṇānupapattir asamagravacanāt //

2.1.22

nātmamanasoḥ sannikarṣābhāve pratyakṣotpattiḥ //

2.1.23

digdeśakālākāśeṣv apy evaṃ prasaṅgaḥ //

2.1.24

jñānaliṅgatvād ātmano nānavarodhaḥ //

2.1.25

tadayaugapadyaliṅgatvāc ca na manasaḥ //

2.1.26 (NS_2.1.26_2.1.32)

pratyakṣanimittatvāc cendriyārthayoḥ sannikarṣasya svaśabdena vacanam //

2.1.27

suptavyāsaktamanasāṃ cendriyārthayoḥ sannikarṣanimittatvāt //

2.1.28

taiś cāpadeśo jñānaviśeṣāṇām //

2.1.29

vyāhatatvād ahetuḥ //

2.1.30

nārthaviśeṣaprābalyāt //

2.1.31

pratyakṣam anumānam ekadeśagrahaṇād upalabdheḥ //

2.1.32

na, pratyakṣeṇa yāvat tāvad apy upalambhāt //

2.1.34

sarvāgrahaṇam avayavyasiddheḥ //

2.1.35

dhāraṇākarṣaṇopapatteś ca //

2.1.36

senāvanavat grahaṇam iti cen nātīndriyatvād aṇūnām //

2.1.37

rodhopaghātasādṛśyebhyo vyabhicārād anumānam apramāṇam //

2.1.38

naikadeśatrāsasādṛśyebhyo 'rthāntarabhāvāt //

2.1.39

vartamānābhāvaḥ patataḥ patitapatitavyakālopapatteḥ //

2.1.40 (NS_2.1.40_2.1.45)

tayor apy abhāvo vartamānābhāve tadapekṣatvāt //

2.1.41

nātītānāgatayor itaretarāpekṣā siddhiḥ //

2.1.42

vartamānābhāve sarvāgrahaṇaṃ pratyakṣānupapatteḥ //

2.1.43

kṛtatākartavyatopapattes tūbhayathā grahaṇam //

2.1.44

atyantaprāyaikadeśasādharmyād upamānasiddhiḥ //

2.1.45

prasiddhasādharmyād upamānasiddher yathoktadoṣānupapattiḥ //

2.1.47

nāpratyakṣe gavaye pramāṇārtham upamānasya paśyāmaḥ //

2.1.48

tathety upasaṃhārād upamānasiddher nāviśeṣaḥ //

2.1.49

śabdo 'numānam arthasyānupalabdher anumeyatvāt //

2.1.50

upalabdher advipravṛttitvāt //

2.1.51

sambandhāc ca //

2.1.52

āptopadeśasāmarthyāc chabdād arthasampratyayaḥ //

2.1.53

pūraṇapradāhapāṭanānupalabdheś ca sambandhābhāvaḥ //

2.1.55

na sāmāyikatvāc chabdārthasampratyayasya //

2.1.56

jātiviśeṣe cāniyamāt //

2.1.57

tadaprāmāṇyam anṛtavyāghātapunaruktadoṣebhyaḥ //

2.1.58

na karmakartṛsādhanavaiguṇyāt //

2.1.59

abhyupetya kālabhede doṣavacanāt //

2.1.60

anuvādopapatteś ca //

2.1.61

vākyavibhāgasya cārthagrahaṇāt //

2.1.62

vidhyarthavādānuvādavacanaviniyogāt //

2.1.63

vidhir vidhāyakaḥ //

2.1.64

stutir nindā parakṛtiḥ purākalpa ity arthavādaḥ //

2.1.65

vidhivihitasyānuvacanam anuvādaḥ //

2.1.66

nānuvādapunaruktayor viśeṣaḥ śabdābhyāsopapatteḥ //

2.1.67

śīghrataragamanopadeśavad abhyāsān nāviśeṣaḥ //

2.1.68

mantrāyurvedaprāmāṇyavac ca tatprāmāṇyam āptaprāmāṇyāt //

2.2

2.2.1 (NS_2.2.1_2.2.6)

na catuṣṭvam aitihyārthāpattisambhavābhāvaprāmāṇyāt //

2.2.2

śabda aitihyānarthāntarabhāvād anumāne 'rthāpattisambhavābhāvānarthāntarabhāvāc cāpratiṣedhaḥ //

2.2.3

arthāpattir apramāṇam anaikāntikatvāt //

2.2.4

anarthāpattāv arthāpattyabhimānāt //

2.2.5

pratiṣedhāprāmāṇyaṃ cānaikāntikatvāt //

2.2.6

tatprāmāṇye vā nārthāpattyaprāmāṇyam //

2.2.8

lakṣiteṣv alakṣaṇalakṣitatvād alakṣitānāṃ tatprameyasiddheḥ //

2.2.9

asaty arthe nābhāva iti cen nānyalakṣaṇopapatteḥ //

2.2.10

tatsiddher alakṣiteṣv ahetuḥ //

2.2.11

na lakṣaṇāvasthitāpekṣasiddheḥ //

2.2.12

prāg utpatter abhāvopapatteś ca //

2.2.13

ādhimattvād aindriyakatvāt kṛtakavad upacārāc ca //

2.2.14 (NS_2.2.14_2.2.19)

na ghaṭābhāvasāmānyanityatvān nityeṣv apy anityavad upacārāc ca //

2.2.15

tattvabhāktayor nānātvasya vibhāgād avyabhicāraḥ //

2.2.16

santānānumānaviśeṣaṇāt //

2.2.17

kāraṇadravyasya pradeśaśabdenābhidhānāt //

2.2.18

prāg uccāraṇād anupalabdher āvaraṇādyanupalabdheś ca //

2.2.19

tadanupalabdher anupalambhād āvaraṇopapattiḥ //

2.2.20 (NS_2.2.20_2.2.28)

anupalambhād apy anupalabdhisadbhāvān nāvaraṇānupapattir anupalambhāt //

2.2.21

anupalambhātmakatvād anupalabdher ahetuḥ //

2.2.22

asparśatvāt //

2.2.23

na karmānityatvāt //

2.2.24

nāṇunityatvāt //

2.2.25

sampradānāt //

2.2.26

tadantarālānupalabdher ahetuḥ //

2.2.27

adhyāpanād apratiṣedhaḥ //

2.2.28

ubhayoḥ pakṣayor anyatarasyādhyāpanād apratiṣedhaḥ //

2.2.30

nānyatve 'py abhyāsasyopacārāt //

2.2.31

anyad anyasmād ananyatvād ananyad ity anyatābhāvaḥ //

2.2.32

tadabhāve nāsty ananyatā tayor itaretarāpekṣasiddheḥ //

2.2.33

vināśakāraṇānupalabdheḥ //

2.2.34

aśravaṇakāraṇānupalabdheḥ satataśravaṇaprasaṅgaḥ //

2.2.35

upalabhyamāne cānupalabdher asattvād anapadeśaḥ //

2.2.36

pāṇinimittapraśleṣāc chabdābhāve nānupalabdhiḥ //

2.2.37 (NS_2.2.37_2.2.44)

vināśakāraṇānupalabdheś cāvasthāne tannityatvaprasaṅgaḥ //

2.2.38

asparśatvād apratiṣedhaḥ //

2.2.39

vibhaktyantaropapatteś ca samāse //

2.2.40

vikārādeśopadeśāt saṃśayaḥ //

2.2.41

prakṛtivivṛddhau vikāravivṛddhiḥ //

2.2.42

nyūnasamādhikopalabdher vikārāṇām ahetuḥ //

2.2.43

dvividhasyāpi hetor abhāvād asādhanaṃ dṛṣṭāntaḥ //

2.2.44

nātulyaprakṛtīnāṃ vikāravikalpāt //

2.2.45 (NS_2.2.45_2.2.51)

dravyavikāravaiṣamyavad varṇavikāravikalpaḥ //

2.2.46

na vikāradharmānupapatteḥ //

2.2.47

vikāraprāptānām apunarāpatteḥ //

2.2.48

suvarṇādīnāṃ punarāpatter ahetuḥ //

2.2.49

na tadvikārāṇāṃ suvarṇabhāvāvyatirekāt //

2.2.50

nityatve 'vikārād anityatve cānavasthānāt //

2.2.51

nityānām atīndriyatvāt taddharmavikalpāc ca varṇavikārāṇām apratiṣedhaḥ //

2.2.52 (NS_2.2.52_2.2.57)

anavasthāyitve ca varṇopalabdhivat tadvikārotpattiḥ //

2.2.53

vikāradharmitve nityatvābhāvāt kālāntare vikāropapatteś cāpratiṣedhaḥ //

2.2.54

prakṛtyaniyamāt //

2.2.55

aniyame niyamān nāniyamaḥ //

2.2.56

niyamāniyamavirodhād aniyame niyamāc cāpratiṣedhaḥ //

2.2.57

guṇāntarāpattyupamardahrāsavṛddhileśaśleśebhyas tu vikāropapatter varṇavikārāḥ //

2.2.59

vyaktyākṛtijātisannidhāv upacārāt saṃśayaḥ //

2.2.60

yāśabdasamūhatyāgaparigrahasaṅkhyāvṛddhyapacayavarṇasamāsānubandhānāṃ vyaktāv upacārād vyaktiḥ //

2.2.61

na tadanavasthānāt //

2.2.62

sahacaraṇasthānatādarthyavṛttamānadhāraṇasāmīpyayogasādhanādhipatyebhyo brāhmaṇamañcakaṭarājasaktu candanagaṅgāśāṭakānnapuruṣeṣv atadbhāve 'pi tadupacāraḥ //

2.2.63

ākṛtis tadapekṣatvāt sattvavyavasthānasiddheḥ //

2.2.64

vyaktyākṛtiyukte 'py aprasaṅgāt prokṣādīnāṃ mṛdagavake jātiḥ //

2.2.65

nākṛtivyaktyapekṣatvāj jātyabhivyakteḥ //

2.2.66

vyaktyākṛtijātayas tu padārthaḥ //

2.2.67

vyaktir guṇaviśeṣāśrayo mūrtiḥ //

2.2.68

ākṛtir jātiliṅgākhyā //

2.2.69

samānaprasavātmikā jātiḥ //

3.1

3.1.2

na viṣayavyavasthānāt //

3.1.3

tadvyavasthānād evātmasadbhāvād apratiṣedhaḥ //

3.1.4

śarīradāhe pātakābhāvāt //

3.1.5

tadabhāvaḥ sātmakapradāhe 'pi tannityatvāt //

3.1.6

na, kāryāśrayakartṛvadhāt //

3.1.7

savyadṛṣṭasyetareṇa pratyabhijñānāt //

3.1.8

naikasmin nāsāsthivyavahite dvitvābhimānāt //

3.1.10

avayavanāśe 'py avayavyupalabdher ahetuḥ //

3.1.11

dṛṣṭāntavirodhād apratiṣedhaḥ //

3.1.12

indriyāntaravikārāt //

3.1.13

na smṛteḥ smartavyaviṣayatvāt //

3.1.14

tadātmaguṇasadbhāvād apratiṣedhaḥ //

3.1.15

nātmapratipattihetūnāṃ manasi sambhavāt //

3.1.16

jñātur jñānasādhanopapatteḥ saṃjñābhedamātram //

3.1.18

pūrvābhyastasmṛtyanubandhāj jātasya harṣabhayaśokasampratipatteḥ //

3.1.19

padmādiṣu prabodhasammīlanavikāravat tatvikāraḥ //

3.1.20

noṣṇaśītavarṣākālanimittatvāt pañcātmakavikārāṇām //

3.1.21

pretyāhārābhyāsakṛtāt stanyābhilāṣāt //

3.1.22

ayaso 'yaskāntābhigamanavat tadupasarpaṇam //

3.1.23

nānyatra pravṛttyabhāvāt //

3.1.25

saguṇadravyotpattivat tadutpattiḥ //

3.1.26

na, saṅkalpanimittatvād rāgādīnām //

3.1.27

pārthivaṃ guṇāntaropalabdheḥ //

3.1.28

pārthivāpyataijasaṃ tadaguṇopalabdheḥ //

3.1.29

niḥśvāsocchvāsopalabdheś cāturbhautikam //

3.1.30

gandhakledapākavyūhāvakāśadānebhyaḥ pāñcabhautikam //

3.1.31

śrutiprāmāṇyāc ca //

3.1.32 (NS_3.1.32_3.1.38)

kṛṣṇasāre saty upalambhād vyatiricya copalambhāt saṃśayaḥ //

3.1.33

mahadaṇugrahaṇāt //

3.1.34

raśmyarthasannikarṣaviśeṣāt tadgrahaṇam //

3.1.35

tadanupalabdher ahetuḥ //

3.1.36

nānumīyamānasya pratyakṣato 'nupalabdhir abhāvahetuḥ //

3.1.37

dravyaguṇadharmabhedāc copalabdhiniyamaḥ //

3.1.38

anekadravyasamavāyād rūpaviśeṣāc ca rūpopalabdhiḥ //

3.1.39 (NS_3.1.39_3.1.45)

karmakāritaś cendriyāṇāṃ vyūhaḥ puruṣārthatantraḥ //

3.1.40

madhyandinolkāprakāśānupalabdhivat tadanupalabdhiḥ //

3.1.41

na, rātrāv apy anupalabdheḥ //

3.1.42

bāhyaprakāśānugrahād viṣayopalabdher anabhivyaktito 'nupalabdhiḥ //

3.1.43

abhivyaktau cābhibhavāt //

3.1.44

naktañcaranayanaraśmidarśanāc ca //

3.1.45

aprāpya grahaṇaṃ kācābhrapaṭalasphaṭikāntaritopalabdheḥ //

3.1.47

apratīghātāt sannikarṣopapattiḥ //

3.1.48

ādityaraśmeḥ sphaṭikāntarite 'pi dāhye 'vighātāt //

3.1.49

netaretaradharmaprasaṅgāt //

3.1.50

ādarśodakayoḥ prasādasvābhāvyād rūpopalabdhivat tadupalabdhiḥ //

3.1.51

dṛṣṭānumitānāṃ hi niyogapratiṣedhānupapattiḥ //

3.1.52

sthānānyatve nānātvād avayavinānāsthānatvāc ca saṃśayaḥ //

3.1.54

na yugapadarthānupalabdheḥ //

3.1.55

vipratiṣedhāc ca na tvag ekā //

3.1.56

indriyārthapañcatvāt //

3.1.57

na, tadarthabahutvāt //

3.1.58

gandhatvādyavyatirekād gandhādīnām apratiṣedhaḥ //

3.1.59

viṣayatvāvyatirekād ekatvam //

3.1.60

na, buddhilakṣaṇādhiṣṭhānagatyākṛtijñātipañcatvebhyaḥ //

3.1.61

bhūtaguṇaviśeṣopalabdhes tādātmyam //

3.1.62 (NS_3.1.62_3.1.73)

gandharasarūpasparśaśabdānāṃ sparśaparyantāḥ pṛthivyāḥ //

3.1.63

aptejovāyūnāṃ pūrvaṃ pūrvam apohyākāśasyottaraḥ //

3.1.64

na sarvaguṇānupalabdheḥ //

3.1.65

ekaikaśyenottarottaraguṇasadbhāvād uttarottarāṇāṃ tadanupalabdhiḥ //

3.1.66

viṣṭaṃ hy aparaṃ pareṇa //

3.1.67

na pārthivāpyayoḥ pratyakṣatvāt //

3.1.68

pūrvapūrvaguṇotkarṣāt tat tat pradhānam //

3.1.69

tadvyavasthānaṃ tu bhūyastvāt //

3.1.70

saguṇānām indriyabhāvāt //

3.1.71

tenaiva tasyāgrahaṇāc ca //

3.1.72

na śabdaguṇopalabdheḥ //

3.1.73

tadupalabdhir itaretaradravyaguṇavaidharmyāt //

3.2

3.2.2

viṣayapratyabhijñānāt //

3.2.3

sādhyasamatvād ahetuḥ //

3.2.4

na, yugapad agrahaṇāt //

3.2.5

apratyabhijñāne ca vināśaprasaṅgaḥ //

3.2.6

kramavṛttitvād ayugapad grahaṇam //

3.2.7

apratyabhijñānaṃ ca viṣayāntaravyāsaṅgāt //

3.2.8

na, gatyabhāvāt //

3.2.9

sphaṭikānyatvābhimānavat tadanyatvābhimānaḥ //

3.2.10 (NS_3.2.10_3.2.16)

sphaṭike 'py aparāparotpatteḥ kṣaṇikatvād vyaktīnām ahetuḥ //

3.2.11

niyamahetvabhāvād yathādarśanam abhyanujñā //

3.2.12

notpattivināśakāraṇopalabdheḥ //

3.2.13

kṣīravināśe kāraṇānupalabdhivad dadhyutpattivac ca tadupapattiḥ //

3.2.14

liṅgato grahaṇān nānupalabdhiḥ //

3.2.15

na payasaḥ pariṇāmaguṇāntaraprādurbhāvāt //

3.2.16

vyūhāntarād dravyāntarotpattidarśanaṃ pūrvadravyanivṛtter anumānam //

3.2.17 (NS_3.2.17_3.2.23)

kvacid vināśakāraṇānupalabdheḥ kvacic copalabdher anekāntaḥ //

3.2.18

nendriyārthayos tadvināśe 'pi jñānāvasthānāt //

3.2.19

yugapaj jñeyānupalabdheś ca na manasaḥ //

3.2.20

tadātmaguṇatve 'pi tulyam //

3.2.21

indriyair manasaḥ sannikarṣābhāvāt tadanutpattiḥ //

3.2.22

notpattikāraṇānapadeśāt //

3.2.23

vināśakāraṇānupalabdheś cāvasthāne tannityatvaprasaṅgaḥ //

3.2.24 (NS_3.2.24_3.2.30)

anityatvagrahād buddher buddhyantarād vināśaḥ śabdavat //

3.2.25

jñānasamavetātmapradeśasannikarṣān manasaḥ smṛtyutpatter na yugapadutpattiḥ //

3.2.26

nāntaḥśarīravṛttitvān manasaḥ //

3.2.27

sādhyatvād ahetuḥ //

3.2.28

smarataḥ śarīradhāraṇopapatter apratiṣedhaḥ //

3.2.29

na tadāśugatitvān manasaḥ //

3.2.30

na smaraṇakālāniyamāt //

3.2.31 (NS_3.2.31_3.2.36)

ātmapreraṇayadṛcchājñatābhiś ca na saṃyogaviśeṣaḥ //

3.2.32

vyāsaktamanasaḥ pādavyathanena saṃyogaviśeṣeṇa samānam //

3.2.33

praṇidhānaliṅgādijñānānām ayugapadbhāvād yugapad asmaraṇam //

3.2.34

jñasyecchādveṣanimittatvād ārambhanivṛttyoḥ //

3.2.35

talliṅgatvād icchādveṣayoḥ pārthivādyeṣv pratiṣedhaḥ //

3.2.36

paraśvādiṣv ārambhanivṛttidarśanāt //

3.2.38

yathoktahetutvāt pāratantryād akṛtābhyāgamāc ca na manasaḥ //

3.2.39

pariśeṣād yathoktahetūpapatteś ca //

3.2.40

smaraṇaṃ tv ātmano jñasvābhāvyāt //

3.2.41

praṇidhānanibandhābhyāsaliṅgalakṣaṇasādṛśyaparigrahāśrayāśritasambandhānantaryaviyogaikakāryavirodhātiśayaprāptivyavadhānasukhaduḥkhecchādveṣabhayārthitvakriyārāgadharmādharmanimittebhyaḥ //

3.2.43

avyaktagrahaṇam anavasthāyitvād vidyutsampāte rūpāvyaktagrahaṇvat //

3.2.44

hetūpādanāt pratiṣeddhavyābhyanujñā //

3.2.45

na pradīpārciḥsantattsabhivyaktagrahaṇavat tadgrahaṇam //

3.2.46

dravye svaguṇaparaguṇopalabdheḥ saṃśayaḥ //

3.2.47

yāvad dravyabhāvitvād rūpādīnām //

3.2.48

na, pākajaguṇāntarotpatteḥ //

3.2.49 (NS_3.2.49_3.2.56)

pratidvandvisiddheḥ pākajānām apratiṣedhaḥ //

3.2.50

śarīravyāpitvāt //

3.2.51

na keśanakhādiṣv anupalabdheḥ //

3.2.52

tvakparyantatvāc charīrasya keśanakhādiṣv aprasaṅgaḥ //

3.2.53

śarīragunavaidharmyāt //

3.2.54

na rūpādīnām itaretaravaidharmyāt //

3.2.55

aindriyakatvād rūpādīnām apratiṣedhaḥ //

3.2.56

jñānāyaugapadyād ekaṃ manaḥ //

3.2.58

alātacakradarśanavat tadupalabdhir āśusañcārāt //

3.2.59

yathoktahetutvāc cāṇu //

3.2.60

pūrvakṛtaphalānubandhāt tadutpattiḥ //

3.2.61

bhūtebhyo mūrtyupādānavat tadupādānam //

3.2.62

na, sādhyasamatvāt //

3.2.63

notpattinimittatvān mātāpitroḥ //

3.2.64

tathāhārasya //

3.2.65

prāptau cāniyamāt //

3.2.66

śarīrotpattinimittavat saṃyogotpattinimittaṃ karma //

3.2.67

etenāniyamaḥ pratyuktaḥ //

3.2.68

tad adṛṣṭakāritam iti cet punas tatprasaṅgo 'pavarge //

3.2.69

manaḥkarmanimittatvāc ca saṃyogāvyucchedaḥ //

3.2.70

nityatvaprasaṅgaś ca prāyaṇānupapatteḥ //

3.2.71

aṇuśyāmatānityatvavad etat syāt //

3.2.72

nākṛtābhyāgamaprasaṅgāt //

4.1

4.1.2

tathā doṣāḥ //

4.1.3

tattrairāśyaṃ rāgadveṣamohārthāntarabhāvāt //

4.1.4

naikapratyanīkabhāvāt //

4.1.5

vyabhicārād ahetuḥ //

4.1.6

teṣāṃ mohaḥ pāpīyān nāmūḍhasyetarotpatteḥ //

4.1.7

nimittanaimittikabhāvād arthāntarabhāvo doṣebhyaḥ //

4.1.8

na doṣalakṣaṇāvarodhān mohasya //

4.1.9

nimittanaimittikopapatteś ca tulyajātīyānām apratiṣedhaḥ //

4.1.11

vyaktād vyaktānāṃ pratyakṣaprāmāṇyāt //

4.1.12

na ghaṭād ghaṭāniṣpatteḥ //

4.1.13

vyaktād ghaṭaniṣpatter apratiṣedhaḥ //

4.1.14

abhāvād bhāvotpattir nānupamṛdya prādurbhāvāt //

4.1.15

vyāghātād aprayogaḥ //

4.1.16

nātītānāgatayoḥ kārakaśabdaprayogāt //

4.1.17

na vinaṣṭebhyo 'niṣpatteḥ //

4.1.18

kramanirdeśād apratiṣedhaḥ //

4.1.19 (NS_4.1.19_4.1.25)

īśvaraḥ kāraṇaṃ puruṣakarmāphalyadarśanāt //

4.1.20

na puruṣakarmābhāve phalāniṣpatteḥ //

4.1.21

tatkāritatvād ahetuḥ //

4.1.22

animittato bhāvotpattiḥ kaṇṭakataikṣṇyādidarśanāt //

4.1.23

animittanimittatvān nānimittataḥ //

4.1.24

nimittānimittayor arthāntarabhāvād apratiṣedhaḥ //

4.1.25

sarvam anityam utpattivināśadharmakatvāt //

4.1.27

tadanityatvam agner dāhyaṃ vināśyānuvināśavat //

4.1.28

nityasyāpratyākhyānaṃ yathopalabdhi vyavasthānāt //

4.1.29

sarvaṃ nityaṃ pañcabhūtanityatvāt //

4.1.30

notpattivināśakāraṇopalabdheḥ //

4.1.31

tallakṣaṇāvarodhād apratiṣedhaḥ //

4.1.32

notpattitatkāraṇopalabdheḥ //

4.1.33

na vyavasthānupapatteḥ //

4.1.34

sarvaṃ pṛthag bhāvalakṣaṇapṛthaktvāt //

4.1.36

lakṣaṇavyavasthānād evāpratiṣedhaḥ //

4.1.37

sarvam abhāvo bhāveṣv itaretarābhāvasiddheḥ //

4.1.38

na svabhāvasiddher bhāvānām //

4.1.39

na svabhāvasiddhir āpekṣikatvāt //

4.1.40

vyāhatatvād ayuktam //

4.1.41

saṅkhyaikāntāsiddhiḥ kāraṇānupapattyupapattibhyām //

4.1.42

na kāraṇāvayavabhāvāt //

4.1.44

sadyaḥ kālāntare ca phalaniṣpatteḥ saṃśayaḥ //

4.1.45

kālāntareṇāniṣpattir hetuvināśāt //

4.1.46

prāṅ niṣpatter vṛkṣaphalavat tat syāt //

4.1.47

nāsan na san na sadasat sadasator vaidharmyāt //

4.1.48

utpādavyayadarśanāt //

4.1.49

buddhisiddhaṃ tu tad asat //

4.1.50

āśrayavyatirekād vṛkṣaphalotpattivad ity ahetuḥ //

4.1.52

na putrapaśustrīparicchadahiraṇyānnādiphalanirdeśāt //

4.1.53

tatsambandhāt phalaniṣpattes teṣu phalavadupacāraḥ //

4.1.54

vividhabādhanāyogād duḥkham eva janmotpattiḥ //

4.1.55

na sukhasyāntarālaniṣpatteḥ //

4.1.56

bādhanānivṛtter vedayataḥ paryeṣaṇadoṣād apratiṣedhaḥ //

4.1.57

duḥkhavikalpe sukhābhimānāc ca //

4.1.58 (NS_4.1.58_4.1.67)

ṛṇakleśapravṛttyanubandhād apavargābhāvaḥ //

4.1.59

pradhānaśabdānupapatter guṇaśabdenānuvādo nindāpraśaṃsopapatteḥ //

4.1.60

samāropaṇād ātmany apratiṣedhaḥ //

4.1.61

pātracayāntānupapatteś ca phalābhāvaḥ //

4.1.62

suṣuptasya svapnādarśane kleśābhāvād apavargaḥ //

4.1.63

na pravṛttiḥ pratisandhānāya hīnakleśasya //

4.1.64

na kleśasantateḥ svābhāvikatvāt //

4.1.65

prāg utpatter abhāvānityatvavat svābhāvike 'py anityatvam //

4.1.66

aṇuśyāmatā 'ntyatvavad vā //

4.1.67

na, saṅkalpanimittatvāc ca rāgādīnām //

4.2

4.2.1 (NS_4.2.1_4.2.7)

doṣanimittānāṃ tattvajñānād ahaṅkāranivṛttiḥ //

4.2.2

doṣanimittaṃ rūpādayo viṣayāḥ saṅkalpakṛtāḥ //

4.2.3

tannimittaṃ tv avayavyabhimānaḥ //

4.2.4

vidyāvidyādvaividhyāt saṃśayaḥ //

4.2.5

tadasaṃśayaḥ pūrvahetuprasiddhatvāt //

4.2.6

vṛttyanupapatter api na saṃśayaḥ //

4.2.7

kṛtsnaikadeśāvṛttitvād avayavānām avayavyabhāvaḥ //

4.2.9

pṛthak cāvayavebhyo 'vṛtteḥ //

4.2.10

na cāvayavyavayavāḥ //

4.2.11

ekasmin bhedābhāvād bhedaśabdaprayogānupapatter apraśnaḥ //

4.2.12

avayavāntarabhāve 'py avṛtter ahetuḥ //

4.2.13

keśasamūhe taimirikopalabdhivat tadupalabdhiḥ //

4.2.14

svaviṣayān atikrameṇendiryasya paṭumandabhāvād viṣayagrahaṇasya tathābhāvo nāviṣaye pravṛttiḥ //

4.2.15 (NS_4.2.15_4.2.22)

avayavāvayaviprasaṅgaś caivam ā pralayāt //

4.2.16

na pralayo 'nusadbhāvāt //

4.2.17

paraṃ vā truṭeḥ //

4.2.18

ākāśavyatibhedāt tadanupapattiḥ //

4.2.19

ākāśāsarvagatatvaṃ vā //

4.2.20

antar bahiś ca kāryadravyasya kāraṇāntaravacanād akārye tadabhāvaḥ //

4.2.21

śabdasaṃyogavibhavāc ca sarvagatam //

4.2.22

avyūhāviṣṭambhavibhutvāni cākāśadharmāḥ //

4.2.23 (NS_4.2.23_4.2.28)

mūrtimatāṃ ca saṃsthānopapatter avayavasadbhāvaḥ //

4.2.24

saṃyogopapatteś ca //

4.2.25

anavasthākāritvād anavasthānupapatteś cāpratiṣedhaḥ //

4.2.26

buddhyā vivecanāt tu bhāvānāṃ yāthātmyānupalabdhis tantvapakarṣaṇe paṭasadbhāvānupalabdhivat tadanupalabdhiḥ //

4.2.27

vyāhatatvād ahetuḥ //

4.2.28

tadāśrayatvād apṛthaggrahaṇam //

4.2.30

pramāṇānupapattyupapattibhyām //

4.2.31

svapnaviṣayābhimānavad ayaṃ pramāṇaprameyābhimānaḥ //

4.2.32

māyāgandharvanagaramṛgatṛṣṇikāvad vā //

4.2.33

hetvabhāvād asiddhiḥ //

4.2.34

smṛtisaṅkalpavac ca svapnaviṣayābhimānaḥ //

4.2.35

mithyopalabdhivināśas tattvajñānāt svapnaviṣayābhimānapraṇāśavat pratibodhe //

4.2.36 (NS_4.2.36_4.2.43)

buddheś caivaṃ nimittasadbhāvopalambhāt //

4.2.37

tattvapradhānabhedāc ca mithyābuddher dvaividhyopapattiḥ //

4.2.38

samādhiviśeṣābhyāsāt //

4.2.39

nārthaviśeṣaprābalyāt //

4.2.40

kṣudādibhiḥ pravartanāc ca //

4.2.41

pūrvakṛtaphalānubandhāt tadutpattiḥ //

4.2.42

araṇyaguhāpulinādiṣu yogābhyāsopadeśaḥ //

4.2.43

apavarge 'py evaṃ prasaṅgaḥ //

4.2.45

tadabhāvaś cāpavarge //

4.2.46

tadarthaṃ yamaniyamābhyām ātmasaṃskāro yogāc cādhyātmavidhyupāyaiḥ //

4.2.47

jñānagrahaṇābhyāsas tadvidyaiś ca saha saṃvādaḥ //

4.2.48

taṃ śiṣyagurusabrahmacāriviśiṣṭaśreyo'rthibhir anasūyibhir abhyupeyāt //

4.2.49

pratipakṣahīnam api vā prayojanārtham arthitve //

4.2.50

tattvādhyavasāyasaṃrakṣaṇārthaṃ jalpavitaṇḍe bījaprarohasaṃrakṣaṇārthaṃ kaṇṭakaśākhāvaraṇavat //

4.2.51

tābhyāṃ vigṛhya kathanam //

5.1

5.1.1 (NS_5.1.1_5.1.3)

sādharmyavaidharmyotkarṣāpakarṣavarṇyāvarṇyavikalpasādhyaprāptyaprāptiprasaṅgapratidṛṣṭāntānutpattisaṃśayaprakaraṇāhetvarthāpattyaviśeṣopapattyupalabdhyanupalabdhyanityanityakāryasamāḥ //

5.1.2

sādharmyavaidharmyābhyām upasaṃhāre taddharmaviparyayopapatteḥ sādharmyavaidharmyasamau //

5.1.3

gotvād gosiddhivat tatsiddhiḥ //

5.1.4 (NS_5.1.4_5.1.7)

sādhyadṛṣṭāntayor dharmavikalpād ubhayasādhyatvāc cotkarṣāpakarṣavarṇyāvarṇyavikalpasādhyasamāḥ //

5.1.5

kiñcitsādharmyād upasaṃhārasiddher vaidharmyād apratiṣedhaḥ //

5.1.6

sādhyātideśāc ca dṛṣṭāntopapatteḥ //

5.1.7

prāpya sādhyam aprāpya vā hetoḥ prāptyāviśiṣṭatvād aprāptyāsādhakatvāc ca prāptyaprāptisamau //

5.1.8 (NS_5.1.8_5.1.12)

ghaṭādiniṣpattidarśanāt pīḍane cābhicārād apratiṣedhaḥ //

5.1.9

dṛṣṭāntasya kāraṇānapadeśāt pratyavasthānāc ca pratidṛṣṭāntena prasaṅgapratidṛṣṭāntasamau //

5.1.10

pradīpopādānaprasaṅgavinivṛttivat tadvinivṛttiḥ //

5.1.11

pratidṛṣṭāntahetutve ca nāhetur dṛṣṭāntaḥ //

5.1.12

prāgutpatteḥ kāraṇābhāvād anutpattisamaḥ //

5.1.13 (NS_5.1.13_5.1.16)

tathābhāvād utpannasya kāraṇopapatter na kāraṇapratiṣedhaḥ //

5.1.14

sāmānyadṛṣṭāntayor aindriyakatve samāne nityānityasādharmyāt saṃśayasamaḥ //

5.1.15

sādharmyāt saṃśaye na saṃśayo vaidharmyād ubhayathā vā saṃśaye 'tyantasaṃśayaprasaṅgo nityatvānabhyupagamāc ca sāmānyasyāpratiṣedhaḥ //

5.1.16

ubhayasādharmyāt prakriyāsiddheḥ prakaraṇasamaḥ //

5.1.17 (NS_5.1.17_5.1.22)

pratipakṣāt prakaraṇasiddheḥ pratiṣedhānupapattiḥ pratipakṣopapatteḥ //

5.1.18

traikālyāsiddher hetor ahetusamaḥ //

5.1.19

na hetutaḥ sādhyasiddhes traikālyāsiddhiḥ //

5.1.20

pratiṣedānupapatteś ca pratiṣeddhavyāpratiṣedhaḥ //

5.1.21

arthāpattitaḥ pratipakṣasiddher arthāpattisamaḥ //

5.1.22

anuktasyārthāpatteḥ pakṣahāner upapattir anuktatvād anaikānatikatvāc cārthāpatteḥ //

5.1.23 (NS_5.1.23_5.1.28)

ekadharmopapatter aviśeṣe sarvāviśeṣaprasaṅgāt sadbhāvaupapatter aviśeṣasamaḥ //

5.1.24

kvacit taddharmopapatteḥ kvacic cānupapatteḥ pratiṣedhābhāvaḥ //

5.1.25

ubhayakāraṇopapatter upapattisamaḥ //

5.1.26

upapattikāraṇābhyanujñānād apratiṣedhaḥ //

5.1.27

nirdiṣṭakāraṇābhāve 'py upalambhād upalabdhisamaḥ //

5.1.28

kāraṇāntarād api taddharmopapatter apratiṣedhaḥ //

5.1.29 (NS_5.1.29_5.1.33)

tadanupalabdher anupalambhād abhāvasiddhau tadviparītopapatter anupalabdhisamaḥ //

5.1.30

anupalambhātmakatvād anupalabdher ahetuḥ //

5.1.31

jñānavikalpānāṃ ca bhāvābhāvasaṃvedanād adhyātmam //

5.1.32

sādharmyāt tulyadharmopapatteḥ sarvānityatvaprasaṅgād anityasamaḥ //

5.1.33

sādharmyād asiddheḥ pratiṣedhāsiddhiḥ pratiṣedhyasādharmyāt //

5.1.34 (NS_5.1.34_5.1.43)

dṛṣṭānte ca sādhyasādhanabhāvena prajñātasya dharmasya hetutvāt tasya cobhayathābhāvān nāviśeṣaḥ //

5.1.35

nityam anityabhāvād anitye nityatvopapatter nityasamaḥ //

5.1.36

pratiṣedhye nityam anityabhāvād anitye 'nityatvopapatteḥ pratiṣedhābhāvaḥ //

5.1.37

prayatnakāryānekatvāt kāryasamaḥ //

5.1.38

kāryānyatve prayatnāhetutvam anupalabdhikāraṇopapatteḥ //

5.1.39

pratiṣedhe 'pi samāno doṣaḥ //

5.1.40

sarvatraivam //

5.1.41

pratiṣedhavipratiṣedhe pratiṣedhadoṣavad doṣaḥ //

5.1.42

pratiṣedhaṃ sadoṣam abhyupetya pratiṣedhavipratiṣedhe samāno doṣaprasaṅgo matānujñā //

5.1.43

svapakṣalakṣaṇāpekṣopapattyupasaṃhāre hetunirdeśe parapakṣadoṣābhyupagamāt samāno doṣaḥ //

5.2

pratijñāhāniḥ pratijñāntaraṃ pratijñāvirodhaḥ pratijñāsannyāso hetvantaram arthāntaraṃ nirarthakam avijñātārtham apārthakam aprāptakālaṃ nyūnam adhikaṃ punaruktam ananubhāṣaṇam ajñānam apratibhā vikṣepo matānujñā paryanuyojyopekṣaṇaṃ niranuyojyānuyogo 'pasiddhānto hetvābhāsāś ca nigrahasthānāni //

5.2.2 (NS_5.2.2_5.2.6)

pratidṛṣṭāntadharmābhyanujñā svadṛṣṭānte pratijñāhāniḥ //

5.2.3

pratijñātārthapratiṣedhe dharmavikalpāt tadarthanirdeśaḥ pratijñāntaram //

5.2.4

pratijñāhetvor virodhaḥ pratijñāvirodhaḥ //

5.2.5

pakṣapratiṣedhe pratijñātārthāpanayanaṃ pratijñāsannyāsaḥ //

5.2.6

aviśeṣokte hetau pratiṣiddhe viśeṣam icchato hetvantaram //

5.2.7 (NS_5.2.7_5.2.13)

prakṛtād arthād apratisambaddhārtham arthāntaram //

5.2.8

varṇakramanirdeśavan nirarthakam //

5.2.9

pariṣatprativādibhyāṃ trir abhihitam apy avijñātam avijñātārtham //

5.2.10

paurvāparyāyogād apratisambaddhārtham apārthakam //

5.2.11

avayavaviparyāsavacanam aprāptakālam //

5.2.12

hīnam anyatamenāpy avayavena nyūnam //

5.2.13

hetūdāharaṇādhikam adhikam //

5.2.14 (NS_5.2.14_5.2.24)

śabdārthayoḥ punar vacanaṃ punaruktam anyatrānuvādāt //

5.2.15

arthād āpannasya svaśabdena punarvacanam //

5.2.16

vijñātasya pariṣadā, trir abhihitasyāpy apratyuccāraṇam ananubhāṣaṇam //

5.2.17

avijñātaṃ cājñānam //

5.2.18

uttarasyāpratipattir apratibhā //

5.2.19

kāryavyāsaṅgāt kathāvicchedo vikṣepaḥ //

5.2.20

svapakṣe doṣābhyupagamāt parapakṣe doṣaprasaṅgo matānujñā //

5.2.21

nigrahasthānaprāptasyānigrahaḥ paryanuyojyopekṣaṇam //

5.2.22

anigrahasthāne nigrahasthānābhiyogo niranuyojyānuyogaḥ //

5.2.23

siddhāntam abhyupetyāniyamāt kathāprasaṅgo 'pasiddhāntaḥ //

5.2.24

hetvābhāsāś ca yathoktāḥ //

Gautama’s Nyāyasūtra

1.1