PP.0. maṅgala
1 (VibhrV_1)
ātmakhyātir asatkhyātir akhyātiḥ khyātir anyathā /
parīkṣakāṇāṃ vibhrāntau vivādāt sā vivicyate // 1 //
PP.I. ātmakhyāti
2 (VibhrV_2_4)
asac cakāsti na vyomakusumaṃ na ........... /
arthaḥ prakāśate 'to dhīs tadākāreti kecana // 2 //
3
asaṃbhavi ca yāvac ca tāvat saṃparihīyatām /
saṃvedyākārasaṃtyāgo na bhrāntitve 'vakalpate // 3 //
4
ekadeśāpabādhena kalpamāne ca bādhake /
na sarvabādhanaṃ yuktam iti nyāyavidaḥ sthitāḥ // 4 //
<PP.II. asatkhyāti>
PP.II.A bauddha asatkhyāti
5 (VibhrV_5_7)
anyo bahir bhāsamāno nāntar arhati dhāraṇam /
asattaiva varaṃ tasya bhrāntitvānuguṇā hi sā // 5 //
6
nāntarvartitayā bhrāntir asattvena tu seṣyate /
akalpayitvāntas tasmād asattāṃ khalv acīkḷpat // 6 //
7
nāntarvartibahirbhāso bhrāntitvānupapattitaḥ /
asattvenaiva tatkḷptau na pramāṇavatī hi sā // 7 //
8 (VibhrV_8_10)
yathāvabhāsamānasya kalpyāsattā niyogataḥ /
antarbhāve 'pi ca bahirbhāve bhrāntir na yujyate // 8 //
9
akhyāter aviśeṣeṇa syāt suṣupte 'pi vibhramaḥ /
akhyātiḥ khalu tatrāpi na cākhyātir viśiṣyate // 9 //
10
upālambhasya na padam asato 'tra prakāśanam /
ata eva yato bhrāntiḥ samyakkhyātau tathā bhavet // 10 //
11 (VibhrV_11_13)
yujyate nānyathākhyātir niradhiṣṭhānavibhrame /
svapne hi niradhiṣṭhāno vibhramo vītasaṃśayaḥ // 11 //
12
tatrāpy avartamānaṃ ced gṛhyate vartamānavat /
avartamānasyāsattā khapuṣpān na viśiṣyate // 12 //
13
atyantānanubhūtānāṃ parasparaparāṇudām /
dṛṣṭeś cāvartamānasya na khyānaṃ vartamānavat // 13 //
14 (VibhrV_14_16)
khapuṣpatulye kā khyātir nīrūpeṇaiva bhāsanāt /
tad api vyavahārāṅgaṃ rūpavattvena bhāsanāt // 14 //
15
kalpanāyām api tv evaṃ nāsatkhyātivivarjanam /
prakārāntarasaṃsargo nanv asann eva bhāsate // 15 //
16
tasmād asata evedaṃ rūpavattvena bhāsanam /
avaśyakalpanīyatvāt kalpanāyāś ca lāghavāt // 16 //
17 (VibhrV_17_19)
prāktattvajñānasaṃskāras tatprabodhas sakāraṇaḥ /
smarāmīti pramoṣas sahetur indriyayoginaḥ // 17 //
18
bhrāntau sahākṣair manaso duṣṭatāntarvivartitā /
kāmaprakarṣamaraṇamūrcchāśokāmayādiṣu // 18 //
19
ucchedakeṣu bahulaṃ saṃskārasyānuvartanam /
parapakṣeṣu kalpyāni bhūyiṣṭhānīti dṛśyate // 19 //
20 (VibhrV_20_23)
sarvasaṃskāravicchedimaraṇāntarite 'smṛteḥ /
janmāntarānubhūtaṃ ca na smaryata iti sthitam // 20 //
............................................. // 21 //
22
mandasaṃskārasahakṛd ucchede tena vā vinā /
doṣaiḥ kṣataṃ manaḥ kāryi praṇidhānādivarjitam // 22 //
23
doṣair avikṛtaṃ svasthaṃ praṇidhānādisaṃskṛtam /
na kāryavaj jāgarāyām aho nayavidāṃ paraḥ // 23 //
24 (VibhrV_24_27)
doṣakṣatiḥ kāryaśaktihānirūpā ca vidyate /
atirekaś ca kāryasyety aho nyāyavivekitā // 24 //
25
adhyārope bhaved gauṇī vāhīke gomatir yathā /
na saṃvidānuguṇyaṃ syān na vivekamatir yadi // 25 //
26
akhyātir api saṃvittiṃ naivānveti yato matiḥ /
sāmānādhikaraṇyena rūpyam etad iti sthitā // 26 //
27
tasmād vibhrama evāyam iti yukto viniścayaḥ /
na saṃvidanusāreṇa nimittaṃ tasya yujyate // 27 //
PP.II.B vedānta asatkhyāti
28 (VibhrV_28_30)
ato 'nirvacanīyatvaṃ varaṃ brahmavido viduḥ /
avidyāyā avidyātvam anyathā parihīyate // 28 //
29
sattve na mithyā śūnyatve durnirūpaṃ prakāśanam /
sadasadbhyām anirvācyāṃ tām avidyāṃ pracakṣate // 29 //
30
vastuno 'nveṣaṇā tasyāṃ bāhyābhyantaravartinaḥ /
na yujyate yatra tatra vedyavastuni tatkṣateḥ // 30 //
31 (VibhrV_31_33)
nāmarūpaprapañco 'yam avidyaiva ca varṇyate /
anyasya tv anyathā khyātau na prapañcavyapahnavaḥ // 31 //
32
akhyātau śūnyam eva syāt prapañcaḥ kiṃnibandhanaḥ /
aprapañcaḥ saprapañcarūpo bhātīti yujyate // 32 //
33
asphuṭagrahaṇe kāmam mā bhasi sphuṭam ātmanā /
avidyamāne tv adhyasye vaiśvarūpyaṃ vṛthākṛtam // 33 //
34 (VibhrV_34_36)
citau vicitrākārāyāṃ prapañcātmatayaiva hi /
anirmokṣas tathā ca syād athavānityatāpatet // 34 //
35
anekākāravibhrāntau gandharvanagarādiṣu /
ākārā vyaktam ekasyā dhiyo 'satyāś cakāsati // 35 //
36
na bhūtaṃ cetaso rūpaṃ nādhyāropāsphuṭagrahau /
vibhrameṣu vivartatvam ato brahmavidāṃ matam // 36 //
PP.III. akhyāti
37 (VibhrV_37_39)
asato bhāsanāyogād virodhāt saṃvido 'paraḥ /
avocan nipuṇam anyo vibhramaṃ samyagagraham // 37 //
38
na kiṃcid bhāsate ceti viruddham iva dṛśyate /
bhāsane rūpavattvena nāsat saṃvidvirodhataḥ // 38 //
39
anyasyāpy anyathākhyātir ata eva na yujyate /
anyat prakāśate cānyad grāhyam ity atidurghaṭam // 39 //
40 (VibhrV_40_42)
ālambanaṃ na hetutvamātrād akṣe 'pi tad yataḥ /
ālambanaṃ na hetutvamātreṇa vyavatiṣṭhate // 40 //
41
yady ālambanarūpāc ca dhīr anyad avabhāsayet /
tato 'nālambanaiva syāt tasya tallakṣaṇacyuteḥ // 41 //
42
tathā ca tatsvabhāvāyā nārthatattvaviniścayaḥ /
sāpekṣāyā api grāhyahīnā sā ced avedikā // 42 //
....................................... // 43 //
44 (VibhrV_44_46)
smṛtitvāśaṅkayā nātra vartamāne na niścayaḥ /
vivekāgrahaṇaṃ yasmād dhetubhāve na yujyate // 44 //
45
hetūpaghāte khalu tat tadabhāve sphuṭagrahaḥ /
yatnenānupalabdheś ca tadabhāve ca niścayaḥ // 45 //
46
sadṛśādṛṣṭacintādyāḥ smṛtibījasya bodhakāḥ /
smarāmīti ca pramoṣāt prāyeṇādhyakṣavibhramaḥ // 46 //
iti pūrvapakṣaḥ //
<uttarapakṣa>
UP.I. anyathākhyātisiddhi
47 (VibhrV_47)
ekāntasattve kā bhrāntir asattve kiṃ prakāśatām /
dvayānuguṇyād vṛddhānāṃ saṃmatā khyātir anyathā // 47 //
<UP.II. akhyātinirāsa>
UP.II.A
<Widerlegung der Behauptung, Irrtum sei Nichterscheinen>
48 (VibhrV_48_50)
yatra na prathate kiṃcit tatra tāvan na vibhramaḥ /
suṣuptāv iva bhūcchāyā tamo bhāvo yathekṣyate // 48 //
49
dvayor ekasya vā khyātir asamyag vibhramo mataḥ /
tatra keyam asamyaktā vijñānastham apāṭavam // 49 //
50
atha sarvaprakārāṇām agrahaḥ kasyacid grahaḥ /
vastuno 'tatprakārasya tathā khyātis tu neṣyate // 50 //
51 (VibhrV_51_53)
tatra dūrasthite sūkṣme bhavaty apaṭudarśanam /
sāmānyamātrakhyātir vā na bhramaś ca pratīyate // 51 //
52
na ca sarvātmanārthasya jñānaṃ kiṃcana bodhakaṃ /
sarvavijñānamithyātvam āpannaṃ punar anyathā // 52 //
53
ato nāvartamānatvājñānāt svapnamatir mṛṣā /
vartamānatvabodhāt tu tathaikatvādhiropaṇāt // 53 //
54 (VibhrV_54_56)
mithyā rajatadhīr nātra vivekānavadhāraṇāt /
pratyabhijñānavibhrāntau na smṛtitvaṃ na gamyate // 54 //
55
ekasya ca viviktatvād itarasya viviktatā /
pratyakṣād avivekāc ca yuktaḥ pratyakṣavibhramaḥ // 55 //
56
syāt smṛtād avivekāc ca smṛtigocaravibhramaḥ /
............................................ // 56 //
57 (VibhrV_57_59)
.................................................. /
niyatā na pravṛttiḥ syān neṣṭā cet khyātir anyathā // 57 //
58
na dṛśyādṛśyayor bhedaḥ khyātiś cen nepsitātmanaḥ /
nanu no viparītārthā dhīḥ pratītivirodhataḥ // 58 //
59
anāśvāsāc ca rajatapratyayo rajate smṛtiḥ /
naitan na hi pravarteta śuktikāśakale tadā // 59 //
60 (VibhrV_60_62)
rajate sā pravṛttiś cen na tasyāsaṃnidhānataḥ /
asaṃnidhānābodhāc cet pravṛttiniyamaḥ kutaḥ // 60 //
61
pravartate yat tatraiva tat tatsaṃnidhikāritam /
anyatra bhedagrahaṇād vivekāgrahaṇāt tathā // 61 //
62
pravṛttibhedaḥ sādṛśyād vivekāgrahaṇaṃ yadi /
adṛṣṭeṣu pravarteta loṣṭādiṣv avivekataḥ // 62 //
63 (VibhrV_63_65)
na tatra yadi tadbuddhiḥ śuktikāśakale 'pi na /
athāsti viparītārthā khyātir nihnūyate katham // 63 //
64
adṛṣṭatvād apravṛttiḥ śuktikāśakale samā /
dṛṣṭaṃ tad yena rūpeṇa tat pravṛtter akāraṇam // 64 //
65
dṛṣṭasmṛtāvivekāc ced idam atra parīkṣyatām /
tattvabodhād athātattvābodhād rajatavedanāt // 65 //
66 (VibhrV_66_68)
dṛṣṭe pravṛttiḥ pūrvasmin viparītārthatā mateḥ /
na dṛṣṭādṛṣṭayor bhedaḥ parasmin nopayoginī // 66 //
67
khayogadarśane te hi samāropopayoginī /
nādṛṣṭe 'saṃprayukte vā cākṣuṣaḥ syād viparyayaḥ // 67 //
68
smṛtipramāṇaphalayor nānātvaṃ yadi ceṣyate /
vivecitas tayos svārtho 'vivekaḥ kiṃnibandhanaḥ // 68 //
69 (VibhrV_69_71)
anyasmāt sā svaviṣayaṃ vivinakti smṛtir na cet /
sāmānyadṛṣṭau cānyasya smṛtau syād vā sadā bhramaḥ // 69 //
70
smarāmīti vivekān na yadi naitat prakalpate /
phalābhede phalonneyajñānabhedamatiḥ kutaḥ // 70 //
71
smarāmīti ca vijñānaṃ smṛter anyad udāhṛtam /
na ca mānaphalād bhinnāt tat sidhyati phalād ṛte // 71 //
72 (VibhrV_72_74)
manodoṣād yadi svārtho na smṛtyā pravivicyate /
timirādau kathaṃ svasthe svānte keśādivibhramaḥ // 72 //
73
na tatrāpi mano duṣṭam arthāntaravivecanāt /
jñānād eva hi dṛṣṭatvakalpanāyāś ca gauravāt // 73 //
74
budhyamāno vivekaṃ ca paśyāmīndriyadoṣataḥ /
citrādirūpān dīpādīn iti lokaḥ prabhāṣate // 74 //
75 (VibhrV_75_78)
indriyāṇāṃ doṣabhedān niyatabhrāntidarśanam /
na syād yasyāgrahe doṣavyāpāra iti niścayaḥ // 75 //
76
na ca sarvā niyogena bhrāntiḥ sādṛśyabandhanā /
śvete pītabhramo dṛṣṭo madhure tiktavibhramaḥ // 76 //
77
avyāpṛtau ca tatprāpter nāntaḥpittapravedanam /
atyāsannasya saṃvittir durlabhā cāñjanādivat // 77 //
78
na cākṣavṛttitajjanmajñānabhedāvivekajāḥ /
dvicandrādibhramās te hi na pratyakṣe na ca smṛte // 78 //
UP.II.B
<Widerlegung der Einwände des Vertreters der Akhyātiḥ gegen die Anyathākhyātiḥ>
79 (VibhrV_79_81)
anyathālambanatve ca na nirālambanā matiḥ /
anyenāpi hi rūpeṇa cakṣur nālambate 'kṣadhīḥ // 79 //
80
ālambanārthas tadyuktavyavahārasya yogyatā /
anyasyāpi hi naivānyas sa ity eva hi darśitam // 80 //
81
pravṛttiś śuktiśakale tathā ca rajatārthinaḥ /
ābhāsate kathaṃcic ca tan nātyantaṃ na bhāsate // 81 //
82 (VibhrV_82_84)
tena nāvedikā yat tu tadrūpāvyabhicārataḥ /
prāmāṇyam ānapekṣyaṃ hi syād anyathā trapākaram // 82 //
83
trapākaraṃ kathaṃ tan naḥ svataḥprāmāṇyavādinām /
apy anyo 'vyabhicāreṇa dhīprāmāṇyam upāgamat // 83 //
84
bodhād eva pramāṇatvam iti mīmāṃsakasthitim /
vidann avyabhicāreṇa tāṃ vyudasyaty apaṇḍitaḥ // 84 //
85 (VibhrV_85_87)
arthenāvyabhicāraś cen nābuddhena pramīyate /
jñānasyāvyabhicārāc ca tadbodha iti durghaṭam // 85 //
86
upāsyo 'vyatirekaś ca tajjñānasya tathānyathā /
nāsiddhāvyatirekeṇa sa parāmṛśyate .......... // 86 //
87
api cāvyatireko 'pi jñānarūpeṇa vedyate /
khyātau ca viparītāyāṃ tadvirodhaprasaṅgataḥ // 87 //
88 (VibhrV_88_90)
tathā sati tad evāstu viṣayasyāvabodhakam /
artho nāvyatirekeṇa tatsāmarthyāptasaṃvidā // 88 //
89
vyabhicārāpratītyā ced aprāmāṇyanirākṛtiḥ /
dūṣite vyabhicāreṇa na syāj jñāne pramāṇatā // 89 //
90
naitad avyabhicāreṇa prāmāṇyaṃ yasya duṣyati /
vyabhicārād asau liṅgaṃ yathā nākṣaṃ tathāpi tat // 90 //
91 (VibhrV_91_93)
saṃbandhajñānasāpekṣaṃ yad upaity upayogitām /
dūṣitaṃ vyabhicāreṇa tat syāt saṃśayakāraṇam // 91 //
92
duṣyati vyabhicāreṇa bodhakaṃ sattayaiva na /
vijñānāc cārthasaṃvittis sattayaivendriyādivat // 92 //
93
liṅgasyāvyabhicārād yat prāpyate rūpato 'sya tat /
siddhapratyayasāmarthyapūrvau neto nimittatām // 93 //
94 (VibhrV_94_96)
prāmāṇye tadabhāve cāvyatirekaviparyayau /
tathā hy avyatireko 'pi bodhād evopavarṇitaḥ // 94 //
95
vyatireko bādhabodhād iti tacchaktiyuktatā /
asiddhe jñānasāmarthye so 'siddho dūṣakaḥ katham // 95 //
96
siddhe 'pi siddhasāmarthyam asāmarthyaṃ kathaṃ nayet /
nanu ca vyabhicāritve bādhakajñānasaṃmate // 96 //
97 (VibhrV_97_99)
jñānarūpasya tenaiva vihanyeta pramāṇatā /
artho yathā jñānarūpāt tathaivety avasīyate // 97 //
98
vyabhicāramater eva na tathaiveti gamyate /
tat satyaṃ bādhakajñānaṃ yatra tatra vihanyate // 98 //
99
anyatra tu vighātaḥ syān na sākṣān nāpi cārthataḥ /
anumānaṃ bhavet tac ca tenāpahṛtagocaram // 99 //
100 (VibhrV_100_102)
nodeti jāgrato buddhir iti bhāṣye nidarśitam /
vyabhicārajñānamātrāt prāmāṇyasya na naḥ kṣatiḥ // 100 //
101
vyabhicāriṇi nāśvāsaḥ ...................... /
............................................ // 101 //
102
tridhāpi vyabhicāreṇa prāmāṇyaṃ nopahanyate /
uktaṃ nāvyatirekasya pramāṇatvanimittatā // 102 //
103 (VibhrV_103_105)
yena syād dhetvabhāvena vyabhicāre viparyayaḥ /
dhūmādīnām api na tad varṇyate 'vyabhicārataḥ // 103 //
104
bodhād eva tadutpattāv aṅgabhāvo 'sya saṃmataḥ /
tathā hy avyabhicārāṇāṃ kutaścana nimittataḥ // 104 //
105
bodhasyānudaye kaścit prāmāṇyaṃ nānumanyate /
ekārthaniyataṃ bodhaṃ janayad vyabhicāry api // 105 //
106 (VibhrV_106_108)
pramāṇam iṣyate cakṣur nīle bhāve site bhavat /
na cāpi vyabhicārasya sākṣāt prāmāṇyaghātitā // 106 //
107
kvacid dṛṣṭā bhrāntibodhe bādhadhīr upaghātikā /
prameyatvordhvatādīnāṃ bodha evāvadhārakaḥ // 107 //
108
nāstīti na pramāṇatvaṃ hetvabhāvāc ca nāsty asau /
tadbhāvāc ca pramāṇatvam akṣāṇāṃ vyabhicāriṇām // 108 //
109 (VibhrV_109_111)
na cāvadhārite yukto dvaividhyāt saṃśayodbhavaḥ /
na niścite 'pi hi sthāṇāv ūrdhvatvena viśerate // 109 //
110
.......................................... /
na cāvadhāraṇād eva tattvato 'navadhāraṇam // 110 //
111
evaṃ yatas tato naivaṃ bhaved atisubhāṣitam /
utpattyaiva ca vijñānaṃ tathātvasyāvadhārakam // 111 //
112 (VibhrV_112_114)
na cet tathā nānyato 'pi tasya prāmāṇyasaṃbhavaḥ /
pramāṇatvāpramāṇatve 'vyatirekaviparyayau // 112 //
113
anaṅge iti moghaiva tayor atra vicāraṇā /
ato 'vadhāraṇābhāsavyabhicārāt parīkṣaṇam // 113 //
114
prastutya ................................ /
hetvabhāve phalābhāvaniyamo syāt tato gate // 114 //
115 (VibhrV_115_120ab)
abhāve hetudoṣāṇāṃ tathākhyātiviniścayaḥ /
hetau phalaṃ na niyataṃ pariṇāmādyapekṣiṇi // 115 //
116
aduṣṭe 'pi tato hetau na sphuṭagrahaniścayaḥ /
pratyakṣo 'nubhavaḥ sādhyo na hetor vyabhicāriṇaḥ // 116 //
117
viparyayaphalābhāvo hetvabhāvāt tu yujyate /
nirodhād yuktakāryasya viparītasya sādhanāt // 117 //
118
doṣāṇāṃ nitarāṃ doṣabhāvo 'bhivyaktim ṛcchati /
kāryātireko jaṭhare vahnau dṛṣṭaś ca bhasmake // 118 //
119
kāmādyupaplute citte dṛṣṭitā smaraṇātmani /
sāmānādhikaraṇyenāmukharūpyapratītitaḥ // 119 //
120ab
abhinnaikā ca sā saṃvit kaṃ pakṣam apabadhatām /
III asatkhyātinirāsa
<III.A>
120cd (VibhrV_120cd_123)
śūnyaṃ prakāśate ceti dvayaṃ vipratiṣedhavat // 120 //
121
bhāsane rūpavattvena śūnyaivocyeta śūnyatā /
sarvarūpaviveko hi śūnyam ity abhibhāṣyate // 121 //
122
parai rūpābhyupagame tatra śūnyaiva śūnyadhīḥ /
abhāvo bhāvarūpeṇa bhātīti yadi manyate // 122 //
123
anyathā khyātir eveṣṭā śūnyaṃ tad api cen matam /
naitad vipratiṣidhyete śūnyatābhāvarūpate // 123 //
124 (VibhrV_124_126)
ato 'taddeśakālatvamātraṃ tasyeha śūnyatā /
nanv asti yad yathā vastu tathā khyātau na vibhramaḥ // 124 //
125
na yathāsti tathā khyātau śūnyakhyāter na mucyate /
kecid āhuḥ prakāribhyaḥ prakārā na cakāsati // 125 //
126
viviktās te tathā bhānti te ca santa iti sthitiḥ /
anye tanmātraśūnyatvaṃ manvate nānyathā bhramaḥ // 126 //
127 (VibhrV_127_129)
nānyathā dhīr vastuniṣṭhā vastvālambād vinā na sā /
svayaṃ tu vārttikakṛtā samādhir iha varṇitaḥ // 127 //
128
bhāvāntaram abhāvo 'nyo na kaścid anirūpaṇāt /
satyaṃ yathāsti na tathā bhāsane vibhramo mataḥ // 128 //
129
na yenāsti prakāreṇa na tu tucchaḥ pratīyate /
tathā katham abhāvo 'sya sa hi bhāti tathā ca saḥ // 129 //
130 (VibhrV_130_132)
bhāvāntaram abhāvo hi kayācit tu vyapekṣayā /
anyathākhyātipakṣe ca na prakārāntaraṃ na sat // 130 //
131
anyasya ca na tasyeti khyātir yuktā mṛṣā ca sā /
prakārāntarasaṃsargo nanv asann eva bhāsate // 131 //
132
saṃvedyaṃ nānyarupatvam anyasya ............ /
bhinnayor atra saṃsargo na kaścid avabhāsate // 132 //
133 (VibhrV_133_135)
anyātmanāparakhyātiḥ sa cābhāvo 'sya tan mṛṣā /
abhāvagrāhiṇī buddhir bhāvāntaram upāśritā // 133 //
134
tadanyasmāt pṛthaktvena nirupākhyo na vidyate /
ato bhāvāntaraṃ muktvā tatrābhāvānirūpaṇāt // 134 //
135
na buddhyā bhāvaśūnyatvaṃ mṛṣā ceti vipaścitaḥ /
na vai śaśaviṣāṇe 'pi khyātasya nirupākhyatā // 135 //
136 (VibhrV_136_138)
śaśasaṃsargirūpaṃ hi viṣāṇaṃ tatra gamyate /
avastu tac ca no yena khuradharmiṇi vīkṣitam // 136 //
137
asaṃsṛṣṭasya so 'bhāva iti khyātir mṛṣā ca sā /
aṅgulyagre hastiyūtham ity eṣā pratibhā tathā // 137 //
138
svapne 'py avartamānasya grahaṇaṃ vartamānavat /
nāviśeṣaḥ khapuṣpāc ca svakāle tasya vastutā // 138 //
139 (VibhrV_139_141)
tatkālam eva hi jñeyaṃ jñānam eva tu saṃprati /
vartamānatvam apy atra dṛṣṭam anyatra rūpyate // 139 //
140
anyasyāpy anyathā dṛṣṭiḥ parasparavirodhinām /
atyantānanubhūtatvam asti tatkāritaṃ yataḥ // 140 //
141
na jñeyaśūnyaṃ vijñānaṃ svātmahāniprasaṅgataḥ /
nirupākhyād ātmayogād asvātantryāc ca cetasaḥ // 141 //
142 (VibhrV_142_144)
pramāṇavanty adṛṣṭāni kalpyante subahūny api /
saṃskāracchedahetūnāṃ tattvaṃ naikāntataḥ sthitam // 142 //
143
janmāntarānubhūtaṃ ca na smaryata iti sthitam /
tatkarmaphalasaṃbandhaṃ pratīti pratijānate // 143 //
144
tathā hy anādau saṃsāre karmabhedān smarann api /
anantakṛtakarmatvāt ko vidyāt kasya kiṃ phalam // 144 //
145 (VibhrV_145_147)
svāntasyopaplavaḥ svapne smṛtibījasya bodhakaḥ /
tasya ca jāgrato 'bhāvān nodeti svapnadarśanam // 145 //
146
kāmādyupaplave 'py evaṃ kāryādhikyam udāhṛtam /
agrāhyam eva gṛhṇāti svayaṃ kalpayati hy ayam // 146 //
147
doṣakṣatasya manasas tat kāryaṃ ............. /
tad adhyārope no gauṇī tathety adhyavasāyataḥ // 147 //
148 (VibhrV_148_150)
khyāti saṃnihite 'śūnyaṃ sad bhāvāntaraghaṭṭitam /
prabhāsatām asattā tu no śūnyaṃ tad anātmakam // 148 //
............................................. // 149 //
<III.B>
150
evaṃ nirvacanīyā ca nāvidyā parihāsyate /
avidyātvaṃ yato 'nyasya sānyarūpaṃ prakāśayet // 150 //
............................................. // 151 //
............................................. // 152 //
<IV. ātmakhyātinirāsa>
............................................. // 153 //
V. bādhakajñānaviveka
154 (VibhrV_154_156)
bādhyajñānasya mithyātvaṃ nānyathā vyavatiṣṭhate /
tena yāvad bādhanīyaṃ tāvan mithyeti yujyate // 154 //
155
bhrāntijñeye ca bāhyatvaṃ bādhakair na nirasyate /
na gamyate 'ntarvartitvaṃ nānirvācyatayā matiḥ // 155 //
156
kiṃ tv ataddeśakālatvaṃ gamyate bāhyavastunaḥ /
tasmān na bāhyavastutvaṃ mṛṣā bodhān na bādhanāt // 156 //
157 (VibhrV_157_159)
prasaktapratiṣedhātmā bodho 'khyātau na yujyate /
sādhayaty anyathā khyātiṃ bādha eva ca naḥ sphuṭam // 157 //
158
prasañjikā hi nākhyātir asmatpakṣe tu yujyate /
na cāgrahaniṣedho 'yaṃ sarvajñānaprasaṅgataḥ // 158 //
159
vivekadhīr niṣedho 'yaṃ na pratītyānugamyate /
na krame yaugapadye vā vivekamatir īdṛśī // 159 //
160 (VibhrV_160_164)
avivekagrahe syāc cet satyaṃ na tu viviktayoḥ /
agrahe prāptyabhāvena prāpteḥ pūrvaṃ tu yujyate // 160 //
161
............................................. /
dvayor abhāvāt svapne ca viveko gamyate kayoḥ // 161 //
162
smṛtatvenāvivikte cet tathā bādhā vihanyate /
syāt sarvaivaṃvidhā bādhā paścāt dharmiṇi dharmadhīḥ // 162 //
163
tad yuktaṃ bādhakajñānād vācoyuktir iyaṃ bhavet /
arthe 'nyathāpi saty eṣa dhiyākāraḥ pratīyate // 163 //
164
ātmakhyātau sarvam evāntar āhuḥ śūnyakhyātau śūnyam eveti kecit /
akhyātau no tattvamithyāvibhāgas tasmād eṣāṃ vibhramāṇāṃ vivekaḥ // 164 //